Czy przyjęcie przez przyszłą matkę szczepionki przeciw COVID-19 jest bezpieczne? Kiedy najlepiej wykonać szczepienie? Czy można przyjąć preparat w okresie laktacji? I czym grozi infekcja u niezaszczepionej ciężarnej? Na ważne pytania odpowiada dr hab. nauk o zdrowiu Aleksandra Wesołowska, ekspertka zewnętrzna inicjatywy „Nauka przeciw pandemii”
- Czy ciąża może być przeciwwskazaniem do szczepienia przeciw COVID-19?
Nie. Ciąża nie jest przeciwskazaniem do szczepienia przeciw COVID-19. W kwestionariuszu wstępnego wywiadu przesiewowego przed szczepieniem osoby dorosłej przeciw COVID-19 pojawia się pytanie o to czy kobieta jest w ciąży. Odpowiedź „Tak” lub „Nie wiem” nie dyskwalifikuje osoby do szczepienia, ale wymaga dodatkowego wyjaśnienia przez lekarza. Lekarz powinien udzielić informacji, zgodnej z charakterystyką produktu leczniczego, o braku danych pochodzących z badań klinicznych związanych z bezpieczeństwem i skutecznością szczepionki u kobiet w okresie laktacji, gdyż grupa ta rutynowo nie jest objęta badaniami przed rejestracją preparatu. Pacjentka powinna również zostać poinformowana o istniejących danych pochodzących ze spontanicznych zgłoszeń dotyczących działań niepożądanych szczepionki oraz badań postmarketingowych (badań prowadzonych po rejestracji i wprowadzeniu preparatów do obrotu) oraz rejestrów kobiet szczepiących się na COVID-19 w ciąży.
- Jakie konkretnie czynniki rozpatruje lekarz, podejmując decyzję o skierowaniu ciężarnej na szczepienie przeciw SARS-CoV-2?
Decyzja o szczepieniu w okresie ciąży powinna być podjęta przez pacjentkę w porozumieniu z lekarzem w oparciu o analizę korzyści wynikających z zaszczepienia na COVID-19 w sytuacji globalnej pandemii oraz teoretycznego ryzyka związanego z przyjęciem szczepionki w ciąży. Do czynnika ryzyka związanych z infekcją COVID-19 należą: narażenie zawodowe na zakażenie SARS-CoV-2, otyłość -podwyższone BMI, wiek, cukrzyca. W świetle aktualnej wiedzy ciąża może być okolicznością związaną z poważniejszym przebiegiem COVID-19 i to również należy wciąż pod uwagę rozpatrując decyzje o szczepieniu.
- Czy któryś preparat lub rodzaje preparatów są bardziej rekomendowane dla kobiet w ciąży niż inne, np. z uwagi na dostępność danych?
Opublikowane dane pochodzą z badań porejestracyjnych szczepionek mRNA BNT162b2 (Pfizer–BioNTech) oraz mRNA-1273 (Moderna), nie oznacza to jednak, że inne typy szczepionek, oparte o technologię tzw. wektorową (AstraZeneca, Johnson&Johnson) są przeciwskazane do stosowania w ciąży. Z racji dostępności danych zarówno polskie (PTGiG) jak i zagraniczne grona ekspertów zalecają szczepienie kobiet w ciąży preparatami opartymi na mRNA. Dane dotyczące bezpieczeństwa innych preparatów szczepionek przeciw COVID-19 są wciąż ograniczone.
- Czy szczepienie może spowodować powikłania u ciężarnej? Jakiego rodzaju, czy są dużym zagrożeniem?
W rejestrze obejmującym szczepione osoby w Stanach Zjednoczonych zanotowano 35,691 przypadków kobiet ciężarnych zaszczepionych preparatami szczepionek mRNA: BNT162b2 (Pfizer–BioNTech) oraz mRNA-1273 (Moderna). Kobiety będące w ciąży zgłaszały te same działania niepożądane, z taką samą częstością jak populacja kobiet nie będących w ciąży (ból w miejscu wstrzyknięcia, zmęczenie, ból głowy i ból mięśni były najczęstszymi reakcjami miejscowymi i ogólnoustrojowymi po każdej dawce obu szczepionek). Kobiety w ciąży nie zgłaszały poważnych zdarzeń niepożądanych częściej niż kobiety nie będące w ciąży, z wyjątkiem nudności i wymiotów po drugiej dawce szczepionki.
Do analizy działań niepożądanych ściśle związanych z ciążą włączono 3958 kobiet w ciąży zarejestrowanych w elektronicznym systemie monitorowania ewentualnych działań niepożądanych utworzonym przez Centrum Kontroli i Prewencji Zakażeń (aplikacja v-safe CDC). Szczegółowe wnioski dotyczące bezpieczeństwa szczepienia w trakcie ciąży oparto na 827 przypadkach ciąż, które były już rozwiązane w momencie przeglądu danych, z czego większość 712 (86,1 %) zakończyło się urodzeniem żywego dziecka, a 115 (13,9 %) – stratą ciąży. Większość uczestniczek badania otrzymało pierwszą dawkę w drugim trymestrze ciąży (43,3%), 25,8% w trzecim trymestrze i niewiele więcej – 28,6% w pierwszym trymestrze ciąży, a 2,3% na krótko przed zajściem w ciążę. Większość zaszczepionych ciężarnych stanowiły pracownice ochrony zdrowia.
- W którym momencie ciąży najbezpieczniej wykonać szczepienie przeciw COVID-19, a kiedy najlepiej go unikać?
Dane dotyczące bezpieczeństwa przebiegu ciąży po szczepieniu na COVID-19 pochodzą w większości (43,3%) od kobiet, które się zaszczepiły w drugim trymestrze ciąży. Wciąż mało wiemy o bezpieczeństwie dotyczącym przebiegu ciąży, gdy matka zaszczepi się przez 12 tygodniem ciąży.
- Czy zaszczepić się może kobieta karmiąca piersią?
Tak. Okres laktacji nie jest przeciwskazaniem do szczepienia na COVID-19. W kwestionariuszu wstępnego wywiadu przesiewowego przed szczepieniem osoby dorosłej przeciw COVID-19 jako pytanie o to czy kobieta jest w ciąży. Odpowiedź „Tak” lub „Nie wiem” nie dyskwalifikuje osoby do szczepienia, ale wymaga dodatkowego wyjaśnienia przez lekarza. Lekarz powinien udzielić informacji, zgodnej z charakterystyką produktu leczniczego, o braku danych pochodzących z badań klinicznych związanych z bezpieczeństwem i skutecznością szczepionki u kobiet w okresie laktacji, gdyż grupa ta rutynowo nie jest objęta badaniami. Pacjentka powinna również zostać poinformowana o aktualnie istniejących danych dotyczących bezpieczeństwa i efektywności szczepienia w okresie karmienia piersią. Takie dane są już dostępne dla szczepionek przeciw COVID-19 typu wektorowego oraz opartych na mRNA.
- Czy w czasie ciąży zwiększa się prawdopodobieństwo zachorowania na COVID-19?
Nie. Natomiast w oparciu o aktualne dane ciąża traktowana jest jako czynnik ryzyka cięższego przebiegu infekcji COVID-19.
- Czym grozi zachorowanie na COVID-19 w czasie ciąży?
Ryzyko dla matki i dziecka związane z zachorowaniem na COVID-19 w ciąży jest większe niż się wydawało na początku pandemii. Najnowsze dane pochodzące z badania INTERCOVID prowadzonego przez Uniwersytet w Oxfordzie w którym analizowano dane pacjentek leczonych na COVID-19 w 43 szpitalach w 18 krajach potwierdziły zwiększone ryzyko komplikacji w przebiegu ciąży w wyniku objawowej infekcji SASR-CoV-2. Zaobserwowano: zwiększone ryzyko śmierć matki (22 razy), stanu przedrzucawkowego i wcześniactwa. Badaniem objęto grupę 2130 ciężarnych kobiet.